Ο ΣΥΡΙΖΑ και το Λερναίον Κράτος

Δεν θα προχωρήσω σε κάποιο τυπικό ορισμό για το Κράτος, όπως οι εκατοντάδες που έχουν προταθεί από την εποχή του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη μέχρι τον Κάντ, τον Χέγκελ και τον Μαρξ, τον Γουάιτχεντ ή τον Χόμπς. Αυτό που ενδιαφέρει αυτή τη στιγμή είναι η αναζήτηση ενός σύγχρονου, πρακτικού ερμηνευτικού σχήματος για το κράτος, που να βοηθάει στην κατανόηση του πλέγματος των πολλών Κ (Κοινωνία-Κόμμα-Κράτος-Καθεστώς κλπ) και όχι να αναλωθούμε για να καταλήξουμε σε ένα ακριβή ορισμό του.

Η εικόνα που έρχεται στο μυαλό όταν αναφέρεται κάποιος στο κράτος είναι η εικόνα ενός «πλάσματος» με ανθρωπόμορφα χαρακτηριστικά και ιδιότητες, ένα πλάσμα καθ’ ομοίωση των ανθρώπων που κατασκεύασαν τις διαφορετικές μορφές που απέκτησε μέσα στο ιστορικό γίγνεσθαι.

1.Το «πλάσμα» αυτό δρα σε μια συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή που την καθορίζουν σαφή ή λιγότερο σαφή και αμφισβητούμενα όρια από τα γειτονικά του «πλάσματα», τα άλλα κράτη που συνορεύει. Μέσα σε αυτά τα όρια, την επικράτειά του, προστατεύει τις κοινωνίες και τα άτομα που ζουν σε αυτά τα όρια από τις επιβουλές των άλλων κρατών. Όλα τα κράτη, σύμφωνα με αυτή την εικόνα, δρουν ως μέλη μιας ευρύτερης κοινωνίας σύμφωνα με κανόνες, άλλοτε σεβαστούς και συνήθως σαφώς ασαφείς προς όφελος του ισχυρότερου, που νομικά τους αποκαλούμε σήμερα Διεθνές Δίκαιο. Η δυναμική της συμπεριφοράς των κρατικών αυτών οντοτήτων οδήγησε σε περιόδους συγκρούσεων ή ειρήνης που είναι, δυστυχώς, το κύριο ή το μοναδικό μέρος της ιστορίας που συνεχίζει να διδάσκεται στα σχολεία. Η εικόνα αυτή του κράτους ως δρώντος υποκειμένου της ιστορίας παραμένει σταθερή παρά την μετεξέλιξη των διαφορετικών μορφών οργάνωσης των οντοτήτων που προηγήθηκαν των σημερινών εθνικών ή υπερεθνικών κρατών (φέουδα, αυτοκρατορίες, κράτη-πόλεις, αρχέγονες κοινότητες ή οι προϊστορικές οικογένειες). Κυρίαρχο κοινό χαρακτηριστικό τους είναι ότι πάντα σε αυτά τα «πλάσματα» είχε ανατεθεί η ευθύνη της προστασίας των ατόμων και των ομάδων των κατοίκων του έναντι κάποιων εξωτερικών επιβουλών. Η πρώτη βασική λοιπόν ιδιότητα αυτού του δρώντος υποκειμένου είναι ότι πάντα προσπαθεί να προστατεύει ένα σύνολο ανθρώπων από κάποιο φόβο, από κάποια απειλή «εκεί έξω».

2. Διαφορετικά πράγματα σκεφτόμαστε όταν δεν στρέφουμε το βλέμμα στο εξωτερικό αλλά στο εσωτερικό αυτού του περίεργου «πλάσματος». Το πλάσμα αυτό διαθέτει όργανα για να αισθάνεται (τις κρατικές του υπηρεσίες), όργανα για να λαμβάνει αποφάσεις και να εκφράζει την βούλησή του (τον φύλαρχο, τον μονάρχη, την βουλή ή την κυβέρνησή του) και όργανα για να κινεί τις δυνάμεις του (δικαστικό σώμα, στρατός, αστυνομία, διοικητική ιεραρχία) για να επιβάλλει αυτή του την βούληση.

3.Το σύνολο αυτών των οργάνων, που ελέγχονται από το νευρικό του σύστημα, μέχρι σήμερα ήταν πάντα ιεραρχικό. Το νευρικό αυτό σύστημα προσδίδει σε αυτό το πλάσμα υπόσταση για να λειτουργεί ως μια επιπρόσθετη οντότητα δίπλα σε όλες τις άλλες οργανώσεις που κατοικούν στην επικράτειά του (άτομα, οικογένειες, σύλλογοι, συντεχνίες, οικονομικές οντότητες, δίκτυα ατόμων και οικογενειών, φατρίες, εθνολογικές ομάδες, ιδεολογικές ομάδες, θρησκευτικοί θεσμούς, κοινωνικές ομάδες, τάξεις, πολιτικά κόμματα κλπ) και να συναλλάσσεται μαζί τους με την δική του προσωπικότητα ως δρών οργανισμός της εσωτερικής τους ιστορίας.

4. Παρά τον αυτόνομο χαρακτήρα της συμπεριφοράς της προσωπικότητας αυτού του «πλάσματος», το ίδιο πάντα λειτουργεί και ως ένα πλέγμα που διαμορφώνει και διεκπεραιώνει σχέσεις και συναλλαγές ανάμεσα στα άτομα, τις ομάδες και τις οργανώσεις που το απαρτίζουν, δρώντας σαν ένας αόρατος μεσολαβητής τους.

5. Οι σχέσεις όμως των ατόμων ή των ομαδοποιήσεών τους με άλλα άτομα, ομάδες ή οργανώσεις σχεδόν πάντα εμπεριέχουν αντιθέσεις σαν αποτέλεσμα διαφορετικών συμφερόντων ή ερμηνειών. Έτσι το ίδιο το κράτος, λόγω της προηγούμενης λειτουργίας του ως πλέγματος σχέσεων, μετατρέπεται συχνά σε πεδίο αντιπαραθέσεων και συγκρούσεων. Φυσικά και ταξικών.

Στην εκπλήρωση του ρόλου του ως πλέγματος σχέσεων και ως πεδίο αντιπαραθέσεων, το «πλάσμα» μας παίρνει θέση υπέρ του ενός ή του άλλου ή λαμβάνει θέση για να ρυθμίσει αυτές τις συγκρούσεις. Σχεδόν πάντα μεροληπτεί. Αυτό το οδηγεί να διαμορφώνει με αυτόν τον τρόπο ένα πλέγμα εξουσίας με αυτούς που μεροληπτεί υπέρ τους, αφήνοντας εκτός αυτού του πλέγματος τους αντιπάλους τους.

6. Η προηγούμενη ιδιότητα αυτού του ανθρωπόμορφου κατασκευάσματος, του προσδίδει χαρακτηριστικά και αξία που το καθιστά μήλον της έριδος των συνιστάμενων δυνάμεων της κοινωνίας. Έτσι ο έλεγχος του ίδιου του κράτους σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό από κάποια κοινωνική ομάδα ή από ευρύτερες συμμαχίες που θέλουν να χρησιμοποιήσουν το πλέγμα των σχέσεων υπέρ των ειδικών τους συμφερόντων, αποτέλεσε το ιστορικό σύνηθες.

7. Το σύνολο των ιδιοτήτων του κράτους σε αυτό το ερμηνευτικό σχήμα το συμπληρώνει η ιδιότητά του ως κέντρο νομιμότητας και ως φύλακα ηθικής. Χωρίς αυτές τις δύο, είναι δύσκολο για το κράτος να επιβάλει την βούλησή του στο εσωτερικό του στα πλαίσια του ελέγχου που ασκεί στο πλέγμα των σχέσεων σύμφωνα με το εκάστοτε πλέγμα εξουσίας που έχει διαμορφωθεί. Και δεν είναι περίεργο που η νομιμότητα και η εκάστοτε επικρατούσα αντίληψη για την ηθική διαμορφώνονται σύμφωνα με την αντίστοιχη που επιβάλλεται, συνήθως με την άσκηση κάποιας μορφής βίας, από το ισχύον πλέγμα εξουσίας. Και δεν είναι πάλι τυχαίο ότι κράτη, συνασπισμοί τους και αυτοκρατορίες κατέρρευσαν όταν έχασαν αυτό το χαρακτηριστικό.

Με αυτή την εικόνα του κράτους με τα 7 πρόσωπα στο μυαλό, δεν είναι πολύ δύσκολο στο να οριστεί η ζητούμενη σχέση Κράτους-Κυβέρνησης της Αριστεράς-Κόμμα της Αριστεράς-Κοινωνίας σε μια προοπτική που θα υπερβαίνει τα σημερινά χαρακτηριστικά των 7 προσώπων, προς αυτό που συνηθίσαμε να λέμε Σοσιαλισμός.

Προς το παρόν, το μόνο που έχει επιτευχθεί είναι η διατύπωση της ηθικής ανωτερότητας των αξιών της Αριστεράς, που χαρακτηρίζουν και τις προγραμματικές δηλώσεις της νέας Ελληνικής κυβέρνησης, προσδιορίζοντας έτσι καθαρά το 7ο "πρόσωπο" του ανθρωπόμορφου αυτού σχήματος αλλά και τους λόγους που πρέπει να γίνει ριζικό lifting στο 2ο και το 6ο του πρόσωπο.

Μένει να προσδιοριστεί προς την ίδια κατεύθυνση και η αντίστοιχη διατύπωση και πρακτική του ΣΥΡΙΖΑ ως κόμματος της νέας μεταπολίτευσης, που πρέπει να δράσει ως ο συλλογικός μαχητικός διανοούμενος της κοινωνίας που θα την εμπνέει, χωρίς το κόμμα να ενσωματώνεται ή να υποκαθιστά τα όργανα του κράτους. Διαφορετικά, με την διατήρηση της τρέχουσας ασάφειας στα χαρακτηριστικά του, ο καθοριστικός ρόλος του Κόμματος στο πεδίο των αντιπαραθέσεων και των συγκρούσεων διαρκώς θα υποβαθμίζεται και θα ακυρώνεται.

Η δυναμική της κοινωνίας θα καθορίσει όλα τα υπόλοιπα πρόσωπα. Δεν πρέπει να την φοβόμαστε.

-----------------------------------------------------------------

(Χρησιμοποιήθηκαν αποσπάσματα από το («Λερναίον Κράτος»:, Δερτιλής Γ. Β., Εκδόσεις Καστανιώτη, 2000)